در دهه اخیر، مفهوم چاپ و بسته‌بندی سازگار با محیط زیست به یکی از محورهای کلیدی صنعت بسته‌بندی تبدیل شده است. افزایش آگاهی زیست‌محیطی در میان مصرف‌کنندگان، فشارهای قانونی، و ضرورت پایداری منابع باعث شده تا برندها به دنبال استفاده از موادی باشند که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند.
اما سؤال اینجاست: برای چاپ و بسته‌بندی سازگار با محیط زیست از چه موادی استفاده می‌شود؟ در ادامه با مهم‌ترین مواد و راهکارهای حرفه‌ای این حوزه آشنا خواهید شد.
1. جوهرهای گیاهی (Vegetable-based Inks)
جوهرهای سنتی معمولاً بر پایه نفت (پترولیوم) تولید می‌شوند که تجزیه‌ناپذیر، سمی و مخرب برای محیط زیست هستند. در مقابل، جوهرهای گیاهی از روغن‌های طبیعی مانند سویا، کتان، یا آفتابگردان تولید می‌شوند.
مزایای جوهر گیاهی:
- تجزیه‌پذیری بالاتر نسبت به جوهرهای پایه نفتی
- انتشار VOC کمتر (ترکیبات آلی فرار) – “VOC (Volatile Organic Compounds) یا ترکیبات آلی فرار، مواد شیمیایی‌ای هستند که به راحتی در دما و فشار محیط بخار می‌زنند و به هوا وارد می‌شوند.این ترکیبات معمولاً در جوهرهای چاپ، رنگ‌ها و پوشش‌های صنعتی وجود دارن.VOCها می‌تونن برای سلامت انسان‌ها مضر باشن و باعث آلودگی هوا و تأثیرات منفی زیست‌محیطی بشن، مثل تشکیل اوزون سطح پایین که باعث مشکلات تنفسی و سایر بیماری‌ها می‌شه.”
- قابلیت بازیافت بهتر کاغذهای چاپ‌شده
جوهرهای گیاهی نه تنها در چاپ افست، بلکه در چاپ فلکسو و دیجیتال نیز قابل استفاده هستند. در بازار ایران نیز، برخی تأمین‌کنندگان جوهرهای پایه سویا یا کلزا را وارد می‌کنند.
2. کاغذ و مقوای بازیافتی بدون کلر (Chlorine-Free Recycled Paper)
کاغذهای بازیافتی اگر با فرایند سفیدگری با کلر تولید شده باشند، می‌توانند به منابع آبی آسیب برسانند. به همین دلیل استفاده از کاغذهای Totally Chlorine-Free (TCF) یا Elemental Chlorine-Free (ECF) پیشنهاد می‌شود.
همچنین، مقوای بازیافتی با گواهی FSC (مدیریت منابع جنگلی پایدار) یکی دیگر از مواد اصلی چاپ و بسته‌بندی سازگار با محیط زیست است.
3. بیوپلاستیک‌ها و فیلم‌های PLA
فیلم‌های بسته‌بندی که از پلی‌لاکتیک اسید (PLA) تولید می‌شوند، از منابع تجدیدپذیر مثل ذرت یا نیشکر به دست می‌آیند. این فیلم‌ها زیست‌تجزیه‌پذیر هستند و در صورت قرار گرفتن در شرایط کمپوست صنعتی، در عرض چند ماه به خاک تبدیل می‌شوند.
مزایای بسته‌بندی PLA:
- شفافیت بالا (برای بسته‌بندی مواد غذایی)
- مقاومت خوب در برابر چربی و رطوبت
- عدم نیاز به منابع فسیلی – “منابع فسیلی شامل ذغال‌سنگ، نفت، و گاز طبیعی هستند که از بقایای موجودات زنده در میلیون‌ها سال قبل به وجود آمده‌اند. این منابع غیرقابل تجدید بوده و استفاده از آنها باعث آلودگی محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی می‌شود.”
در ایران، برخی شرکت‌ها اقدام به واردات رول‌های PLA یا تولید فیلم ترکیبی با خاصیت تجزیه‌پذیری کرده‌اند.
4. چسب و لمینت زیست‌پذیر (Compostable Adhesives & Laminates)
یکی از چالش‌های اصلی در چاپ و بسته‌بندی، استفاده از چسب‌ها و لمینت‌هایی است که قابلیت بازیافت یا تجزیه‌پذیری ندارند. اما امروزه چسب‌هایی بر پایه پلی‌یورتان زیست‌پذیر یا نشاسته تولید می‌شوند که سازگار با بسته‌بندی سبز هستند.
همچنین فیلم‌های لمینتی بایوبیس (Bio-based Laminates) در بازار موجودند که با کاغذ یا فیلم PLA لمینت می‌شوند و قابلیت کمپوست دارند.
5. رنگ و پوشش‌های پایه آب (Water-Based Coatings)
برای افزایش مقاومت چاپ و بسته‌بندی در برابر سایش، معمولاً از لاک، ورنی یا UV استفاده می‌شود که پایه نفتی دارند. جایگزین سبز آنها، پوشش‌های پایه آب هستند که:
- فاقد ترکیبات سمی
- بدون VOC
- و قابل استفاده در دستگاه‌های چاپ افست و فلکسو هستند.
پوشش‌های پایه آب، مخصوصاً برای بسته‌بندی مواد غذایی و دارویی، انتخابی حرفه‌ای و ایمن به شمار می‌روند.
نتیجه‌گیری
استفاده از مواد اولیه سازگار با محیط زیست در چاپ و بسته‌بندی نه یک انتخاب لوکس، بلکه ضرورتی اقتصادی، اخلاقی و بازاری است. برندهایی که به دنبال ساخت تصویری سبز، کاهش ردپای کربن، و رعایت استانداردهای جهانی هستند، باید در انتخاب جوهر، کاغذ، فیلم، چسب و پوشش دقت کنند.
