زینک (Plate یا Printing Plate) ورق واسطه‌ایه از جنس آلومینیوم، مس، روی یا پلیمر، که در چاپ افست (مخصوصاً لیتوگرافی) برای انتقال طرح به لاستیک و سپس به سطح چاپ کاربرد داره. این ورق‌ها سطحی صاف با دو خاصیت چربی دوستی و آب دوستی دارن؛ جوهر فقط روی بخش‌های چرب می‌نشیند، بقیه بخش‌ها آب را جذب می‌کنند.
انواع زینک براساس کاربرد و فناوری
در چاپ حرفه‌ای چند مدل رایج وجود داره:
- پلیت دیازو: حساس به نور، مناسب تا ~۱۵۰ هزار نسخه – قابل ارتقا تا ۲۵۰ هزار.
- پلیت فتوپلیمر: مقاومت بیشتر، مناسب تیراژ بالا (~۱ میلیون نسخه).
- پلیت هالید نقره: با پوشش حساس به نور، در نسخه‌های پایه فیلم، فلزی یا پلی استری ارائه میشه.
- پریتیپ فلزی (دو‌فلزی، کروم‑روی): برای کاربردهایی با دوام و مقاومت بالا.
- افست خشک (بدون آب): مخصوص چاپخانههای بدون آب با مرکب ویژه.
- حساس به حرارت و الکترواستاتیک: برای سیستم‌های نوظهور CTP یا چاپ دیجیتال حرفه‌ای.
جدول مقایسه انواع زینک چاپ افست
| نوع پلیت | حساسیت نوری | عمر مفید تقریبی | سازگاری با CTP | قیمت تقریبی | مناسب برای |
|---|---|---|---|---|---|
| دیازو | بالا | 150–250 هزار چاپ | متوسط | پایین | چاپ روزمره، ارزان |
| فتوپلیمر | متوسط | تا 1 میلیون | بسیار خوب | بالا | تیراژ بالا، چاپ صنعتی |
| هالید نقره | بالا | 100–200 هزار چاپ | متوسط | متوسط | چاپ ظریف و دقیق |
| حرارتی | بدون نور | تا 1.5 میلیون | عالی | بالا | CTP با دقت بالا |
ساخت زینک: سنتی تا نوین (CTP)
- روش سنتی (لیتوگرافی):
ابتدا طرح تفکیک شده رنگ‌ها روی فیلم شفاف چاپ میشه، بعد با نور UV روی زینک منتقل میشه و منطقه‌های بدون طرح با امولسیون جابه‌جا می‌شن. - CTP (Computer To Plate):
فایل مستقیماً روی زینک با ایمیج‌ستر یا پلیت‌ستر حک میشه؛ بدون ساخت فیلم، با دقت رزولوشن بالا، کاهش هزینه و خطا.
عیب‌یابی زینک در حین چاپ (و اصلاح سریع)
1. ظاهر شدن نقاط سفید یا خالی در چاپ:
- ممکنه زینک دچار خش یا خط شده باشه → بررسی تمیزی لاستیک و غلتک ضروریه.
2. شکست خطوط نازک یا متن‌ها:
- تنظیم نادرست نوردهی یا امولسیون قدیمی؛ بررسی فرایند ساخت.
3. پخش شدن مرکب روی نواحی بدون طرح:
- زینک به‌درستی “شسته” نشده یا در مرحله ظهور مشکل داشته.
4. ایجاد هاله‌های کدر یا دایره‌ای:
- معمولاً به دلیل فشار نابرابر یا خش مکانیکی.
نکته: نگهداری زینک‌ها با روکش و دور از نور، احتمال این ایرادها رو به شدت کاهش می‌ده.
نحوه محاسبه هزینه تمام‌شده ساخت زینک
برای مدیریت حرفه‌ای چاپخانه، دونستن هزینه ساخت زینک به‌صورت دقیق خیلی مهمه. فرمول زیر کمک می‌کنه:
فرمول پایه:
هزینه ساخت زینک
(قیمت خام پلیت + هزینه نوردهی + مواد شیمیایی + استهلاک دستگاه) ÷ تعداد زینک در فرم چاپ
مثال: فرض کنیم برای یک فرم چهاررنگ CTP چاپ افست:
- قیمت پلیت خام A3: ۸۰ هزار تومان × ۴ عدد = ۳۲۰ هزار
- هزینه نوردهی و ظهور: ۴۰ هزار تومان
- مواد شیمیایی، شست‌وشو و بسته‌بندی: ۲۰ هزار تومان
- استهلاک دستگاه و زمان اپراتور: ۳۰ هزار تومان
✅ مجموع: ۴۱۰ هزار تومان برای یک فرم چاپ چهاررنگ
مزایا و چالش‌ها
مزایا:
- کیفیت بسیار بالا، مخصوصاً در انتقال رنگ دقیق و تصاویر با جزئیات.
- دوام و تیراژ بالا، مخصوصاً در پلیت‌های آلومینیومی و فتوپلیمر.
- انعطاف‌پذیری بالا در انتخاب نوع پلیت متناسب با تیراژ و جنس زیرلایه مورد نظر.
چالش‌ها:
- هزینه ساخت اولیه بالا، مخصوصاً برای پلیت‌های رنگی چهاررنگ و CTP.
- در چاپخانههای کوچک، ممکنه مقرون‌به‌صرفه نباشه.
- نیاز به تجهیزات پیشرفته (پلیت ستر، مواد شیمیایی، اتاق تاریک یا کنترل نور).
کاربردهای حرفه‌ای زینک در چاپخانه
- چاپ صنعتی بسته بندی: جعبه، لیبل، کارتن (تیراژ بالا)، با کیفیت رنگ CMYK.
- کاتالوگ، مجله، بروشور و پوستر: نیاز به تصویر دقیق و ماندگاری بالا در معرض نور و نم.
- کارت ویزیت لوکس: ریزنقش یا تک‌رنگ با کیفیت بالا.
نکات کلیدی برای افزایش بهره‌وری
- انتخاب پلیت مناسب برای تیراژ: انتخاب بین دیازو، فتوپلیمر، هالید نقره و غیره.
- کنترل دما و نور محیط: به ویژه در ساخت و نگهداری زینک، برای جلوگیری از خرابی پلیت.
- فرآیند سوزاندن زینک (Burning): افزایش دوام تا ۴ برابر.
- فرایند شیمیایی دقیق توسعه و تثبیت: برای ایجاد تمایز دقیق بین بخش‌های چرب (جوهرگیر) و آبی (نوری).
- نگهداری پلیت‌های CTP: جلوگیری از خط، گردوغبار و نور مستقیم تا زمان نصب در دستگاه.
جمع بندی:
زینک یا پلیت حرفه‌ای اساس چاپ افست با کیفیت و تیراژ بالاست. انتخاب صحیح نوع زینک و مدیریت دقیق مراحل ساخت و نگهداری، تفاوت کیفیت نهایی چاپ شما رو رقم می‌زنه. اگر در مورد تیراژ خاص یا نوع زیرلایه سوالی هست، در خدمتتم!
